Cumhurbaşkanlığı Bağlantı Lideri Prof. Dr. Fahrettin Altun, DÜNYA’ya konuştu: Dezenformasyonun maksadında piyasalar var

Recep ERÇİN

Kitle bağlantı araçlarının dijitalleşme ve toplumsal medya ile artan yankı tesiri dezenformatif içeriklerin süratli yayılmasına yol açıyor. Yanlış, aldatıcı ve palavra içeriklerin yayılması ekonomik aktörlerin kararlarını olumsuz istikamette etkileyerek piyasalarda sert hareketlere neden olabiliyor. En yakın örneğini geçen hafta yaşadık.

Dezenformasyon ve bununla uğraşa yönelik faaliyetlere ait DÜNYA‘nın sorularını yanıtlayan Cumhurbaşkanlığı İrtibat Lideri Prof. Dr. Fahrettin Altun, “Gerek iktisat alanında gerekse öbür alanlarda dezenformasyonun ve gibisi bilgi bozukluklarının bir silah olarak kullanılmasına karşı bağlantı seferberliğimizi ve uğraşımızı kararlılıkla sürdürüyoruz” iletisi verdi.

Pandemi sonrası artan belirsizlikler de imkan sunuyor

Cumhurbaşkanlığı Dolmabahçe Çalışma Ofisi’nde bir ortaya geldiğimiz Prof. Dr. Altun’a, “Ekonomiye dair dezenformasyon piyasa bozucu faaliyet olarak kıymetlendirilebilir mi?” diye sorduğumuzda, “Bugüne kadar edindiğimiz deneyimler dezenformasyon faaliyetlerinin en çok etkilemeye çalıştığı alanlardan birisinin piyasalar olduğunu bize açık ve net bir formda gösteriyor. Bilhassa pandemi sonrasında artan belirsizlikler, global iktisattaki istikrarsızlıklar ve krizler, dezenformasyon ve mezenformasyon üzere bilgi bozukluklarının tesiriyle daha da derinleşti. Tüm dünyada ulusal iktisatların kırılganlığının artmış olmasında elbette kendisine yeni imkanlar bulan dezenformasyon ve manipülasyon faaliyetlerinin tesiri yadsınamaz” dedi.

Yalanlar, yeni medya mecralarında yayılıyor

“Ekonomiye ve resmi bilgilere ait aldatıcı ve çarpıtılmış bilgilerle yapılan yorumlar, ortaya atılan çeşitli mesnetsiz savlar tüm dünyada ekonomik aktörlerin karar alma süreçleri üzerinde bir baskı oluşturabiliyor” sözlerini kullanan Prof. Dr. Altun, “Yeni medya mecralarında kendisini ‘ekonomist’ olarak tanıtan kimselerin iktisat datalarını çarpıtarak veya yanlış yorumlayarak yaptıkları değerlendirmelerin sorgulanmadan paylaşılması ve hatta bu tıp içeriklerin kendisine konvansiyonel medyada dahi yer bulması, dezenformasyonun piyasa bozucu bir tesire ulaşmasına neden olabiliyor. Türkiye olarak biz de maalesef geçen yıllarda vakit zaman bu cins atakların amacı olduk. Özellikle seçimler öncesinde artan bu tıp dezenformasyon ve manipülasyonlar kimi vakit ‘döviz alın, bankalardan paranızı çekin’ formunda spekülatif davetlerle kendini gösterirken kimi vakit veya ‘bakan, kurum başkanı vs. istifa etti’ üzere palavralar biçiminde kendisini gösterdi. Bu cins palavralardan birisi daha geçen günlerde kimi çevreler tarafından tekrar gündeme getirilmeye çalışıldı. Birtakım toplumsal medya mecralarında, Hazine ve Maliye Bakanımızın istifa edeceğine yahut vazifeden alınacağına dair palavralar ortaya attılar” değerlendirmesine bulundu.

‘Hedefleri itimadı zedelemek’

Prof. Dr. Altun, “Elbette biz şunun son derece farkındayız” diyerek, ekledi: “Son günlerde bu tıp palavraları ortaya atanların emelleri, vatandaşlarımızın iktisada dair itimadını zedelemek ve piyasalarda belirsizlik yaratmak suretiyle siyasi baskı oluşturarak haksız yararlar, politik menfaatler elde etmek, hatta ve hatta devam eden yargılama süreçlerini etkilemek. Lakin hamdolsun, vatandaşlarımızın bu çeşit kirli hesapların farkında olduğunu ve iktisat idaremiz ve programına olan inancının sürdüğünü görüyoruz. Bağlantı Başkanlığı olarak ekonomik istikrarımızın korunması için her türlü dezenformasyon ve manipülasyon faaliyetlerine elimizdeki tüm imkanları kullanarak karşı koyuyoruz ve koymaya devam edeceğiz.”

‘Hız, bu çağın başlı başına bir özeti’

Dijitalleşme ile birlikte sıcak haber anlayışı öne çıkmaya başladı. İrtibat Lideri Prof. Dr. Altun’a, “Sizce sıcak haber mi yoksa demlenmiş haber mi makbuldür?” diye sorduğumuzda, “Dijitalleşme, haberciliği elbette birçok açıdan etkiledi, dönüştürdü ve dönüştürmeye devam ediyor. Bu dönüşüm, hem sıcak haber hem de demlenmiş haber için geçerli. Birini başkasından daha makbul görmek çok makul olmaz. Her ikisinin de kendine yer bulduğu yer farklı ve medya ekosisteminde kritik rolleri var” görüşünü lisana getirdi.

Bundan sonra, “Bir kez ‘hız’, bu çağın başlı başına bir özeti. Olağan işlerin, olağan süreçlerin dahi hızlandığı, şeylerin çarçabuk olup bittiği bir ömür stili ile karşı karşıyayız” gerçeğine işaret eden Prof. Dr. Altun, “Ülkemizde, bölgemizde ve dünyada da benzeri biçimde anbean gelişmeler oluyor. Münasebetiyle sıcak haber, bir başka tabirle anlık haber, bu bilgi akışında çok kıymetli” diye konuştu.

Dağınık zihinleri hesaba katacak yeni haber anlatılarına gereksinim var

Esasen haberciliğin tabiatında haberi birinci verme heyecanı bulunduğunu ve işin özünün de bu olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Altun, değerlendirmelerini şöyle sürdürdü:

“Bunu kabul ediyoruz. Lakin haberi süratli verme refleksiyle gazeteciliğin etik unsurları göz arkası edilmemeli. Süratle hakikat kol kola olduğunda, gerçek bir gazetecilikten kelam edebiliriz. Haberin en değerli ögesi olan ‘doğruluğun’ zedelenmemesinden, vakitle yarışırken dezenformasyon kampanyalarının bir kesimine dönüşmemesinden bahsediyorum. Bununla birlikte, bu süratli değişimlerin, haber bombardımanının art planında, bağlamı, ilişkiyi kurma imkanı sağlayacak demlenmiş haberlere gereksinim, elbette her vakit olacak. Bu cins, kritik bakış açıları eşliğinde katmanlı, derinlemesine bilgi sunarak toplumda bir anlayış ve kavrayış oluşturur. Bu istikametiyle de çok değerlidir. Alışılmış odaklanma müddeti giderek kısalan, içerik sağanağı altında her şeyden bir modül yakalamaya çalışan dağınık zihinleri de hesaba katmalıyız. Haberin anlatısı, okuyucunun dikkatini koruyacak biçimde tasarlanmalı. Bir nevi yeni anlatılara muhtaçlık var.”

‘Esas olan topluma karşı sorumluluk bilincidir’

Bu noktada, “Haberin çeşidi ne olursa olsun, temel sıkıntının topluma karşı sorumluluk bilinci” olduğunu kaydeden Prof. Dr. Altun, sözlerini şöyle tamamladı:

“Ancak bu sorumluluk duygusu, gazeteciyi yüzeysellikten, ilgi çekmek ismine aldatıcı tabirler kullanmaktan, bir terör akınında olay yerinden imgeleri fütursuzca servis etmekten ve duyum üzerine bilgi kirliliği yaymaktan uzak tutabilir. Hakikat, bizim en büyük gücümüzdür ve lakin bu şuurla hükümferma olabilir.”

‘Ülkemizi ve bölgemizi maksat alan 2 binin üzerinde karanlık teşebbüsü bertaraf ettik’

Sosyal medya mecralarının yaygınlaşması çeşitliliği beraberinde getirdi. Ancak bu palavranın da süratle yayılmasını sağlıyor. Nasıl başa çıkılabilir?

* Recep bey, çok değerli bir soru bu. Dijitalin salgın hastalığı palavra, dezenformasyon ve mezenformasyon. Hakikat-ötesi, post-truth çağda palavra haberin ve bilginin yayılma suratı hakikat habere ve bilgiye kıyasla çok daha yüksek. Ne yazık ki bu, büyük bir gerçek olarak karşımızda duruyor. Üstelik palavrayla hakikat ortasındaki hudut, o kadar belirsizleşiyor ki; idrakin karşısında bir sınama olarak konumlanıyor.

‘Yalan içerikler toplumun fay sınırlarını amaç alıyor’

* Alışılmış bu palavra içerikler, sadece bireylerin algılarıyla oynamıyor; kimi vakit toplumsal fay sınırlarını tetikliyor, kimi vakit da demokratik süreçlere ziyan veriyor. İşte bugünlerde, ülkemizin ve bölgemizin terörden arındırılması maksadıyla çok kritik gelişmelere şahitlik ettiğimiz bir devirde, farklı coğrafyalardan elde edilmiş geçmiş tarihli imgelerin bölgemizde yaşanıyormuş üzere sunulduğunu görüyoruz.

* Biz, Dezenformasyonla Çaba Merkezimiz (DMM) aracılığıyla bu palavraları, yürütülen kara propagandaları tek tek ifşa ediyoruz. Kolay bir problem değil bu. Yaptığımız şey, mezhep temelli fitne ve çatışmaları fitillemeyi amaçlayan çıkar odaklarının hesaplarını bozmak. Bakın bugüne dek, ülkemizi ve bölgemizi amaç alan 2 binin üzerinde karanlık teşebbüsü bertaraf ettik. Bağlantı Başkanlığı olarak, bu mevzu en öncelikli çalışma alanlarımız ortasında.

‘Hakikatin korunması, ülkemizin koruması için çaba ediyoruz’

* “Türkiye Bağlantı Modeli” çatısı altında stratejik bağlantının tüm araç, usul ve imkânlarıyla hakikatin korunması, ülkemizin koruması için gayret ediyoruz. Burada en tesirli yolun doğrulama inisiyatifleri olduğunu gördük ve bu suretle Dezenformasyonla Uğraş Merkezimizi hayata geçirdik. Öte yandan toplumumuzun bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi süreçlerini de çok önemsiyoruz. Mevcut tablo, bize medya okur-yazarlığının ehemmiyetini bir sefer daha hatırlatıyor. Gerek klasik medyada gerek toplumsal mecralarda palavra haber ya da içeriklerin üretilmesini, yayılmasını engellemek kadar, bu palavra haber ya da içeriklere karşı bireylerin nitelikli filtreler geliştirmesi de elzem.

‘TBMM’de, toplumsal medya şirketleri ile ilgili çalışmalar yürütülüyor’

* Toplumumuzun, vatandaşlarımızın palavra haber ya da içeriklere karşı bir manada bağışıklık kazanması, savunma sistemi oluşturması gerekiyor. Biz de elbette bu bahisteki farkındalığın artırılması için kurum ve kuruluşlarımızla, üniversitelerimizle, sivil inisiyatiflerle ağır bir mesai yürütüyoruz.

* Olağan bu sıkıntıyı, toplumsal medya şirketleri boyutuyla da ele almalıyız. Kullanıcıların paylaşımlarını denetlemek ve yanlış bilgiler hakkında ihtarlar eklemek konusunda daha etkin olmaları gerekiyor. Bu doğrultuda, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde parlamenterlerimiz çalışmalar yürütüyor, Türkiye’de faaliyet gösteren toplumsal medya mecralarının yöneticilerini ilgili kurullarda dinleyerek tahlil teklifleri geliştiriyor.

* Keşke toplumsal medya mecraları, hedefine uygun olarak bilgi transferi ve demokrasinin gereği söz özgürlüğünün platformu olarak kullanılsa da bizler, kaynaklarımızı ve gücümüzü sistematik dezenformasyon faaliyetlerini engellemek için sarf etmesek. Lakin biz ne ile karşı karşıya olduğumuzun farkındayız ve kendi özgün savunma stratejilerimizle kötücül hareketlerle baş ediyoruz.

‘Geleneksel medya, palavra içeriklere karşı dengeleyici yapılardan biri’

Dezenformasyon ile savaşta klâsik medya kuruluşları hangi siperde konumlanıyor?

* Dezenformasyonla çaba, her bir insanın, kurumun ve oluşumun ortaklaşa eforuyla muvaffakiyete ulaşabilir. Klasik medya, kurumsallaşmış olması ve sahip olduğu nitelikli insan kaynağıyla hakikat uğraşımızın başat ögelerinden elbette. Üstelik klâsik medya, teknolojik yeniliklere ve dijital dönüşüme, devletimizin de sağladığı imkânlarla çok süratli ahenk sağladı.

* Ülkemizde klâsik medyanın artık yeni medya ile büyük bir eşgüdüm içinde hareket ettiğini görebiliyoruz. Lakin burada, demokrasi ve iştirakte çok değerli bir rolü olan klasik medyanın, dezenformasyon tuzağına düşmemesi ve temel bir savunma düzeneği oluşturması gerekiyor. Gazetecilik unsurları gereği, doğrulama süreçlerine dayalı haber yapma pratiğine sıkı sıkıya tutunmasından bahsediyorum. Çeşitliliğin hâkim olduğu medyamızın, “çağımızın dijital vebası” olarak nitelendirilen dezenformasyonla çabada direkt, hakikatten yana konumlanması muhtaçlığına işaret ediyorum. Toplumsal medya ve dijital platformalar aracılığıyla süratle yayılan palavra içeriklere karşı klasik medyanın bu süreci dengeleyebilecek en kıymetli yapılardan biri olduğunu düşünüyorum.

‘Duyum haberleri gazetecilik alanında bir kesim haline geldi’

Duyum üzerine yazı kaleme almak yaygınlaşmaya başladı. Gerçeğe sadakati olmayan bir kalem çalışanına gazeteci diyebilir miyiz?

* Gerçek bir gazetecinin, medya işçisinin duyum üzerine yazı yazması kabul edilemez. Duyum üzerine yazı yazan, haber yapan kişi gazeteci değil, kullanışlı bir aparattır. Üzülerek şahitlik ediyoruz ki son vakitlerde, duyum haberleri gazetecilik alanında bir dal haline geldi. Herkesin gazeteci üzere davranabildiği bu periyotta, toplumsal medya platformlarında yankılanan seslerin, art planında ne olduğunu sorgulamak artık bir mecburilik.

* Peki, gerçeğe sadakati olmayan, hakikate bedel vermeyen, hakikati savunmayan bir kalem çalışanına gazeteci diyebilir miyiz? Bu soruya cevap aramak, günümüz dünyasının makro toplum yapısını anlamamız açısından da kıymetli. Bildiri sağanağı altında idraki zorlanan toplumlar, hakikatle palavranın belirsizleştiği içerik ortamları ve duyumlarla icat edilmeye çalışılan algılar…

* Duyumların, kimi fikirleri topluma empoze etmek için kullanılması, en kolay haliyle dezenformasyon faaliyetlerine katkıdır. Ne yazık ki kimi medya çalışanları, dikkat ederseniz gazeteci demiyorum, hakikatler yerine kendi inandıkları üretilmiş gerçekleri ellerindeki medya gücüyle topluma dayatmaya çalışıyor. Buna habercilik, yazana da gazeteci diyemeyiz. Bu yaptıkları faaliyeti de basın özgürlüğü altında değerlendiremeyiz.

* Bir de şunu söz etmeden geçemem. Duyumlar, halkın nabzını tutmanın bir yolu olarak bedellendirilemez. Gerçek bir gazeteci, haberinde sadece somut bilgiler sunmalı, doğrulama düzeneklerini gerektiği üzere işletmeli ve yalnızca hakikate hizmet etmelidir.

‘Her türlü tehdit ve sınamaya anında karşılık verecek ve stratejiye sahibiz’

İletişim Başkanlığı’nın dezenformasyonla çabada yaptığı çalışmalar nelerdir?

* Sözümün başında şunu belirtmekte yarar görüyorum. Bağlantı alanında Türkiye’ye karşı yürütülecek her türlü tehdit ve sınamaya anında karşılık verecek kurumsal yapıya, planlamaya ve stratejiye sahibiz. Bugün irtibat ekosistemi, anlık teyakkuz halini mecbur kılmış durumda. Bu şuurla oluşturduğumuz ve çalışmalarımızın ana çatısını oluşturan Türkiye İrtibat Modeli, süratli refleks kabiliyeti ve hakikati önceleyen yapısıyla öne çıkıyor.

* Türkiye Bağlantı Modeli çerçevesinde hayata geçirdiğimiz Dezenformasyonla Gayret Merkezimiz (DMM) ise, çok stratejik ve kritik bir vazifesi ifa ediyor. Global ölçekte en fazla dezenformasyona maruz kalan ülkelerden biri olarak çabamızın kalesi DMM, pek çok ülke tarafından örnek bir uygulama olarak transfer edilmiş durumda. Devletimizin ilgili kurum ve kuruluşlarıyla büyük bir eşgüdüm içinde olan DMM, 7 gün 24 saat temeline nazaran çalışıyor. Palavranın, kurgunun, kara propagandanın, algı operasyonlarının karşısına hakikati koyarken; dezenformasyonun birey, toplum ve devlet nezdinde oluşturabileceği tahribatları bertaraf ediyor.

* Bununla birlikte, dezenformasyonla uğraş faaliyetlerinde, hakikat yerinde güçlü bir karşı ses yükseltmek de hayatidir. Başkanlığımızın stratejik bağlantının tüm araç ve formülleriyle yürüttüğü çalışmaların yanı sıra, global medyada adil bir temsil sistemi için verdiğimiz uğraşa de burada değinmeliyim.

* Bağlantılı ve irtibatlı kuruluşlarımız TRT ve Anadolu Ajansı ile milletlerarası yayıncılıkta kıymetli bir yol kat ettik. Bir defa Batı’dan Doğu’ya tek istikametli ve tek boyutlu haber ve içerik akışının önüne koyduğumuz set, nettir. Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın “daha adil bir dünya” tasavvurunun medyadaki yansıması olarak bu alanda temsil edilmeyen milyarlarca insanın sesi oluyoruz. İnsani, ahlaki ve hakikat temelinde üretilen içeriklerimiz, dünyanın dört bir yanında yankılanıyor. Gönülden inanıyorum ki, Türkiye’nin adalet ve merhamet ikliminden yayılan bu ses, güçlenerek yoluna devam edecek. Zira bu sesin temel problemi, hakikat.

Yapay zekâ etik kontratı şart!

Özellikle yapay zekâ ile birlikte gelişen “deepfake” ile çabada medya kuruluşlarına teklifleriniz var mıdır?

* Deepfake teknolojisi, sinsi bir tehdit olarak yerini sağlamlaştırıyor. Baudrillard’ın simülasyon kozmosunun ana ögelerinden biri üzere daima karşımıza çıkıyor. Medya kuruluşlarının bu cins içeriklere karşı artık her an tetikte olması gerekiyor. Medya mensupları deepfake teknolojisine hâkim olmalı. Bu sayede, bu tıp içeriklerin nasıl üretildiğini ve nasıl fark edilebileceğini bilerek, oluşturulan haberlerde dikkatli ve eleştirel bir yaklaşım sergileyebilirler.

* Alışılmış burada, manzara yahut görüntü içeriği hakkında ayrıntılı bir araştırma yaparak, içeriklerin gerçekliğini denetim etmek çok değerli. Artık internet ortamında yapılacak kısa bir araştırmayla imaj yahut görüntülerin ne vakit üretildiği bilgisine ulaşılabiliyor. Deepfake’in tespitine yönelik yeni teknolojiler ve yazılımlar da tesirli bir sistem.

* Gelişmiş algoritmalar, uydurma içerikleri tespit etme konusunda medya mensubu arkadaşlarımıza yardımcı olabilir. Bu tıp yazılımlar, imajlarda anormallikleri tahlil ederek derin sahteciliği dahi ortaya çıkarabiliyor. Ben, medyada yapay zekâ etik kontratı formunda bir prensibin kurumsallaşması gerektiğini düşünüyorum. Bu çok daha bağlayıcı ve toplum faydasına bir usul olacaktır. İnanıyorum ki, bu mevzuda medya alanındaki hassasiyet, toplumumuza da sirayet edecek ve deepfake üzere düzmece içeriklere karşı şuurun güçlenmesine katkı sunacaktır.

* Gerçekten, dijital teknolojinin bu yeni tehditleri, sırf kişi ve kurumlar için değil, demokrasi ve ulusal güvenlik için de bir risk teşkil ediyor.